Sản phẩm mắm cá lóc đồng U Minh của cơ sở chị Ðang được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2024.

Nghề làm mắm U Minh và thử thách giữ nghề

Nghề làm mắm cá đồng, đặc biệt là mắm cá lóc đồng ở Cà Mau, vốn được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, nhưng không ai biết chính xác nghề xuất hiện từ khi nào. Ngày xưa, người dân chỉ làm mắm để trữ ăn lâu, đảm bảo thực phẩm cho cả năm. Ngày nay, mắm cá lóc đồng đã trở thành đặc sản OCOP, góp phần tạo công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho nhiều hộ gia đình.

Gia đình chị Trần Huyền Đang (Ấp 4, xã Nguyễn Phích, Cà Mau) là ví dụ điển hình, gắn bó với nghề hơn 50 năm, trải qua 3 thế hệ. Năm 2024, cơ sở mắm của chị đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh, trở thành “biểu tượng” của nghề làm mắm cá lóc đồng U Minh. Chị Đang chia sẻ: “Nghề làm mắm được ngoại chỉ dẫn cho mẹ tôi, mẹ truyền lại cho tôi… Giờ tôi chỉ mong giữ nghề, phát triển và quảng bá sản phẩm để nhiều người biết đến hương vị đặc trưng của quê hương.”

Ngoài gia đình chị Đang, nhiều nông dân khác cũng cải thiện đời sống nhờ nghề làm mắm. Gia đình chị Nguyễn Thị Tứ (xã Khánh Lâm) cung ứng khoảng 1 tấn mắm mỗi tháng, mang về vài chục triệu đồng. Chị Tứ cho biết: “Cá rô, cá sặc, cá phi… đều có thể làm mắm, nhưng ngon nhất vẫn là cá lóc đồng, đặc biệt là món lẩu mắm.” Hai người con dâu cũng được mẹ chồng truyền nghề, nhờ đó cuộc sống gia đình ngày càng ổn định và tự tin hơn về tương lai.

Những người làm nghề lâu năm cho biết mỗi hộ đều có bí quyết riêng, tạo nên sự đa dạng trong hương vị. Mắm được chia thành mắm chua (ăn sau khoảng 1 tháng) và mắm mặn (bảo quản lâu, càng lâu càng ngon). Bà Nguyễn Mỹ Ba (xã Thới Bình) cho biết: “Nguyên liệu cơ bản là cá, muối hột, thính và đường. Thính chế biến từ gạo rang vàng, thơm ngon. Con mắm ngon hay không phụ thuộc vào chất lượng thính.”

Quy trình làm mắm cá lóc đồng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Cá tươi được làm sạch, để ráo, ướp muối hột cho thấm đều, sau đó trộn thính, đường, tỏi… và ủ khoảng một tuần trước khi đưa vào lu, khạp, gài kính bằng mo cau. Nước muối nấu sôi được đổ ngập mặt mo, ủ 5–6 tháng mới dùng được. Mỗi bước đều quan trọng để đảm bảo hương vị thơm ngon, thịt cá dai và độ mặn vừa phải.

Ngày nay, các hộ làm mắm không chỉ giữ nghề truyền thống mà còn thích ứng với thị trường hiện đại. Mắm cá lóc đồng không chỉ phục vụ bữa ăn gia đình mà còn trở thành hàng hóa có thương hiệu, góp phần nâng tầm giá trị sản phẩm địa phương. Những nỗ lực này biến nghề truyền thống trở thành nghề sáng tạo, bền vững, vừa giữ được văn hóa vùng Nam Bộ, vừa nâng cao đời sống người dân, tạo ra giá trị kinh tế và văn hóa song song.

Giải pháp đưa sản phẩm vươn xa thị trường

Sản phẩm mắm cá lóc đồng U Minh được đóng gói, chuẩn bị vận chuyển đi tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Ảnh: Văn Tuấn

Để sản phẩm mắm cá lóc đồng U Minh vươn xa thị trường, các cơ sở đã chủ động kết hợp truyền thống và hiện đại. Việc tận dụng mạng xã hội như Zalo, Facebook, TikTok giúp sản phẩm tiếp cận khách hàng khắp miền Bắc, miền Trung, thậm chí đến Bình Dương, Đồng Nai, và nhiều đơn hàng còn được gửi ra nước ngoài làm quà Tết. Giá bán hiện nay dao động từ 140–180 nghìn đồng/kg, mỗi tháng cơ sở cung ứng trên 1 tấn mắm, dịp Tết tăng 2–3 lần so với ngày thường.

Hình thức quảng bá trực tuyến giúp khách hàng dễ dàng đặt hàng, tạo thêm uy tín cho thương hiệu, đồng thời khẳng định vị thế của sản phẩm trên thị trường. Cơ sở của chị Trần Huyền Đang không chỉ tạo nguồn thu ổn định mà còn tạo việc làm thường xuyên cho lao động địa phương. Từ nghề thủ công nhỏ lẻ, sản phẩm đã trở thành thương hiệu OCOP 3 sao, mở ra hướng phát triển bền vững cho sản phẩm truyền thống. Các cơ sở khác trong vùng cũng học hỏi cách làm này để phát triển thương hiệu, giữ nghề truyền thống và nâng cao giá trị sản phẩm.

Ông Huỳnh Hoàng Tương, Phó Chủ tịch UBND xã Nguyễn Phích, nhấn mạnh: “Mắm cá lóc đồng là sản phẩm đặc trưng của địa phương, vừa mang đậm bản sắc vùng U Minh, vừa có tiềm năng phát triển kinh tế. Thời gian tới, xã sẽ phối hợp cơ quan chuyên môn tổ chức các lớp tập huấn nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng marketing, xây dựng thương hiệu cho chủ thể OCOP. Đồng thời, đề xuất nguồn vốn vay ưu đãi để hỗ trợ các cơ sở đầu tư máy móc, cải tiến mẫu mã, bao bì, đáp ứng yêu cầu thị trường.”

Mỗi hũ mắm cá lóc đồng U Minh không chỉ là món ăn dân dã, gắn bó với bữa cơm quê mà còn là kết tinh văn hóa, lao động và tình yêu quê hương, đồng thời gói trọn tâm huyết giữ nghề truyền thống. Việc đạt chuẩn OCOP 3 sao giúp sản phẩm vươn xa thị trường, nâng tầm giá trị sản phẩm truyền thống, mở ra hướng đi bền vững, giúp người dân U Minh phát triển kinh tế và nâng cao đời sống, đồng thời góp phần xây dựng hình ảnh quê hương với sản phẩm đặc sắc, chất lượng cao.

Sự phối hợp giữa người dân và chính quyền, kết hợp quảng bá số hóa và xây dựng thương hiệu OCOP vững chắc, đã giúp mắm cá lóc đồng U Minh khẳng định vị thế không chỉ trên thị trường trong nước mà còn hướng tới thị trường quốc tế, mở ra cơ hội kinh doanh và nâng cao thu nhập bền vững cho nông dân. Các lớp tập huấn, hỗ trợ vốn vay, cải tiến mẫu mã bao bì được triển khai đồng bộ, đảm bảo sản phẩm vừa giữ được hương vị truyền thống vừa đáp ứng yêu cầu thị trường hiện đại. Đồng thời, việc duy trì nguyên liệu cá đồng U Minh tự nhiên và phương pháp làm thủ công truyền thống giúp thương hiệu mắm cá lóc đồng nổi bật so với các sản phẩm công nghiệp, trở thành niềm tự hào của người dân Nam Bộ và là đại sứ văn hóa vùng sông nước.